Proefproject 'tijdelijk mobiel zorgwonen'

Het proefproject is afgerond in juni 2022. Op deze webpagina worden de conclusies uit het proefproject kenbaar gemaakt.

Van idee naar praktijk

Het proefproject ‘tijdelijk mobiel zorgwonen’ had tot doel om op basis van de praktijkervaring, nl. door de plaatsing van een tijdelijke mobiele woning bij geïnteresseerde burgers verder inzicht te krijgen in: 

• De knelpunten en oplossingen op het vlak van ruimtelijke ordening, woningkwaliteit en duurzaamheid en het gewenste regelgevend kader;
• De noden en oplossingen voor de eindgebruiker en zijn zorgomgeving;
• De opportuniteiten in zorginnovatie en kostenefficiëntie.

In functie van het proefproject werden daarom enkel private ondernemingen gezocht (via een private samenaankoop) die via een huurformule mobiele zorgwoningen aanboden. Aan deze ondernemingen werden via een opdrachtdocument een heel aantal kwaliteitseisen opgelegd waaraan de mobiele zorgwoning moest voldoen. De vraag naar de huurformule was hierbij ingegeven om meer garanties te hebben op de tijdelijkheid van de constructies .

Regelgeving

Sinds 16 augustus 2021 is er gewijzigde Vlaamse regelgeving van kracht die het plaatsen van een tijdelijke mobiele zorgwoning vergemakkelijkt.

Er werd een kader geschept om in bepaalde gevallen mogelijkheden te bieden om een tijdelijke mobiele zorgwoning zonder vergunning te kunnen plaatsen, enkel met een melding. De voorwaarden om deze tijdelijke mobiele zorgwoning op basis van een melding te plaatsen zijn:

• Binnen straal van 30m van hoofdwoning
• In zijtuin op 3m of achtertuin op 1m van perceelsgrens of tegen bestaande scheidingsmuur
• Max. 50 m², max. hoogte 3,5m
• Geen bijkomende verharding, enkel strikt noodzakelijke toegang
• Geen ontbossing, geen reliëfwijziging, niet in overstromingsgebied, niet in ruimtelijk kwetsbaar gebied
• Nutsvoorzieningen takken aan op de bestaande nutsvoorzieningen van hoofdwoning
• Afvoer afvalwater sluit aan op bestaande waterafvoer hoofdwoning
• Max. 3 jaar, met éénmalige verlenging van 3 jaar
• Binnen de 3 maand na beëindigen zorgsituatie moet constructie en verharding verwijderd worden 

Indien de zorgvraag nog verder doorloopt na deze periode dat de tijdelijke mobiele zorgwoning met een melding geldt, dan dient hiervoor een omgevingsvergunning aangevraagd tot worden bij de betrokken gemeente. Dit zal niet in elk geval mogelijk zijn omdat dan een toetsing aan de plaatselijke geldenede regels zal moeten beoordeeld worden. Deze vereenvoudiging van de regelgeving biedt bovendien nog niet voor alle behoeftevragen tot mobiel zorgwonen een antwoord. Er is bovendien nog weinig  praktijkervaring.  Er worden ook nog terechte vragen geformuleerd inzake ruimtelijke kwaliteit, woonkwaliteit en duurzaamheid. Daarnaast leeft de bezorgdheid over het bewaken van het tijdelijk karakter van een mobiele zorgwoning en de handhaving hiervan.

Deze nieuwe woonvorm is nog in een experimentele fase, en daardoor is er nog geen éénduidige maatschappelijke consensus over de inzetbaarheid van deze woonvorm. 

Evaluatie zorgwonen in een mobiele zorgwoning

Uit het proefproject blijkt in eerste instantie dat het wonen in een tijdelijke, mobiele zorgwoning door de zorgverleners en de zorgbehoevende als een zeer waardevolle en kwalitatieve vorm van zorgverlening wordt beschouwd. De nabijheid van de zorgverlener en de zorgbehoevende; het behoud van voldoende privacy en de eigen zelfstandigheid maken een ‘warme zorg in een vertrouwde omgeving’ mogelijk. Deze elementen blijken voor de gebruikers beslissingspunten te zijn om tot de plaatsing van een mobiele zorgwoning over te gaan. Bovendien is de woonkwaliteit van een mobiele zorgwoning vaak heel hoog en vergelijkbaar in comfort met een (recente) assistentiewoning. Vanuit maatschappelijk oogpunt vormt deze vorm van zorgwonen een meerwaarde.

Het is echter een vorm van zorgwonen die niet voor iedereen geschikt is. De zelfstandigheid van de zorgbehoevende moet nog groot genoeg zijn en het nabij leven van mantelzorger en zorgbehoevende moet ook voor beide partijen een gewenste oplossing zijn. Bovendien is het een woonvorm die niet voor acute zorgsituaties kan worden ingezet, ook al was dit één van de bedoelingen van de decreetgever met de wijziging van de regelgeving in de zomer van 2021. Het blijkt toch een proces te zijn waar wat tijd voor nodig is om de volledige beslissing te kunnen maken. De vorm van zorgwonen is ook niet geschikt op plaatsen waar er onvoldoende ruimte is om bij een bestaande woning een mobiele zorgwoning te plaatsen. Gezien het om verplaatsbare constructies gaat is soms ook de praktische realiseerbaarheid een probleem waardoor de plaatsing niet mogelijk is.

Realisaties

Vooraf werd het doel gesteld om tijdens de looptijd van het proefproject minimum een 5-tal mobiele zorgwoningen bij burgers te plaatsen en daaruit lessen te leren. In het proefproject werd daarom gezocht naar enkele partners om mee samen te werken in functie van de plaatsing van duurzame mobiele zorgwoningen. Er werd ook, samen met de deelnemende gemeenten gericht op zoek gegaan naar geïnteresseerde burgers.

Met de komst van een versoepeling in de regelgeving rond zorgwonen in de zomer van 2021 werd verwacht dat een grote vaag zou komen om deze vorm van zorgwonen ook effectief te realiseren. In eerste instantie is die vraag ook groot gebleken. Er was veel interesse bij burgers in de deelnemende gemeenten en ook bij andere gemeenten in het werkingsgebied van IOK kwamen veel vragen binnen op de gemeentelijke diensten.

Vaststelling is dat, ondanks de grote interesse, er weinig geïnteresseerden ook effectief tot een plaatsing van een mobiele zorgwoning overgaan. In de deelnemende gemeenten werden samen 3 mobiele zorgwoningen geplaasts. In het overige werkingsgebied van IOK nog een 5-tal mobiele zorgwoningen geplaatst.

Enkele voorbeelden van realisaties van mobiele zorgwoningen binnen het proefproject: 

Drempels

De drempels om tot een effectieve plaatsing over te gaan blijken vaak nog te groot. Vanuit het proefproject hebben we deze drempels ook proberen in beeld en onder de aandacht te brengen. Deze drempels/knelpunten werden bij het ingaan bij de vernieuwde regelgeving in 2021 ergens verwacht, maar worden door het proefproject wel bevestigd.

Een eerste reden waarom er nog niet massaal tot plaatsing van mobiele zorgwoningen wordt overgegaan is dat de vorm van zorgwonen nog relatief onbekend is. Er zal nog tijd en ruimte nodig zijn voor deze woonvorm om ingeburgerd te raken. Mensen raken ook vaak maar overtuigd door een bezoek te kunnen brengen aan zo’n zorgwoning en dit is, door het beperkt aantal geplaatste units niet altijd mogelijk.

Een tweede, belangrijke reden waarom geïnteresseerde burgers niet onmiddellijk tot plaatsing van een mobiele zorgwoning overgaan, is dat er een grote onzekerheid is rond de ‘tijdelijkheid’ die nu voorzien is voor de melding van een mobiele zorgwoning. Bij het invoeren van de meldingsfiguur voor verplaatsbare zorgwoningen werd ervoor geopteerd om de duurtijd van deze tijdelijke oplossing normatief af te bakenen (max. 2x3 jaar). Indien, na het verstrijken van deze afgebakende tijdsperiode nog steeds een zorgbehoefte blijft bestaan, dient terug gevallen te worden op de reguliere vergunningverlening. Het is, in een heel aantal gevallen, echter niet mogelijk om een vergunning te verkrijgen vb. wegens een zonevreemde ligging of wegens de onverenigbaarheid met bestaande geldende voorschriften. Dit betekent dat deze onzekerheid een struikelblok is voor veel mensen.

Een derde reden waarom geïnteresseerden niet overgaan tot plaatsing van een mobiele zorgwoning is de kostprijs. De betaalbaarheid van een mobiele zorgwoning hangt af van een aantal factoren: gewenst comfort, aanwezigheid van domotica, de locatie van de plaatsing, mogelijkheid tot huren of aan te kopen,… Onderzoek in het proefproject heeft echter aangetoond dat een mobiele zorgwoning (op huurbasis, bekeken op een duurtijd van 6 jaar), niet altijd duurder is dan een (moderne) assistentiewoning. In ieder geval is het een minder dure optie dan dezelfde tijd in een woonzorgcentrum door te brengen. Het financiële kostenplaatje is één element, maar uit het proefproject is ook gebleken dat er veel ‘onbetaalbare voordelen’ zijn aan een mobiele zorgwoning, zoals nabijheid waardoor veel verplaatsingen vermeden worden en de gemoedsrust daardoor bij de betrokkenen. Ook de mogelijkheid voor gezinszorg en de betrokkenheid van de bewoner bij het alledaagse gezinsleven zijn voordelen die niet in geld uit te drukken zijn.

Buiten voorgaande drempels is er ook nog onzekerheid rond omdat het nog niet helemaal duidelijk is of een mobiele zorgwoning als een roerend ofwel een onroerend goed kan worden beschouwd. Dit heeft impact op o.a. BTW en onroerende voorheffing, maar is op dit moment nog niet eenduidig. Dit betreffen federale bevoegdheden, waarbij de verschillende administraties nog niet op één lijn staan.

Visie van gemeentebesturen

Ook vanuit de gemeentebesturen is er vaak nog enige gereserveerdheid ten opzichte van deze vorm van zorgwonen. Er is een bezorgdheid dat er misbruik zal ontstaan nadat de zorgvraag wegvalt en men wil ook vermijden om overal bij woningen zomaar bijkomende constructies toe te laten. Er zijn volgens de gemeentebesturen nog iets te weinig handvaten met de huidige regelgeving om altijd tot kwalitatieve mobiele zorgwoningen te komen. Bij de gemeentebesturen is er, net als bij de gebruikers een grote bezorgdheid omtrent de beperking in tijdsduur die nu voorzien is voor de melding van een mobiele zorgwoning. Voor burgers die nu op basis van een melding een zorgwoning kunnen plaatsen en waar de zorgvraag op het einde van de maximale termijn nog aanwezig is, ontstaat een probleem waar nu nog geen oplossing voor is in het geval de mobiele zorgwoning op die plaats niet kan vergund worden. Het is niet de wens van de gemeente om op een bepaald moment de zorgbehoevenden uit de zorgwoning te moeten zetten en op dat moment handhavend te moeten optreden. 

Het evenwicht tussen de impact van de tijdelijke constructie en de maatschappelijke meerwaarde moeten steeds bewaakt worden. Indien de tijdelijkheid kan gekoppeld worden aan de zorgvraag, zorgt dit er bovendien ook voor dat er een duidelijk moment is als startmoment om op het verwijderen van de constructie toe te zien en indien nodig een traject van handhaving op te starten.

Suggesties voor verdere aanpak

• Een bijstelling van de regelgeving is nodig die inzet op het koppelen van de tijdelijkheid aan de zorgvraag, in plaats van een strikte beperking in tijd.
• Bijstellen van de regelgeving met betrekking tot de vergunbaarheid van mobiele zorgwoningen op locaties waar het nu niet mogelijk is omwille van strijdigheid met bestaande bestemming of stedenbouwkundige voorschriften.
• De bekendheid van mobiele zorgwoningen moet nog groeien. Deze woonvorm moeten blijvend in de aandacht worden geplaatst..Bijkomende mobiele zorgwoningen zullen de vorm van zorgwonen bekender maken en op termijn mogelijk hierdoor ook goedkoper.
• Informatie over mobiele zorgwoningen moet in hoofdzaak gericht worden op mantelzorgers.
• Binnen de gemeentebesturen kan worden nagedacht over het verder uitbouwen van een beleid dat verder gaat dan de bestaande regelgeving rond mobiel zorgwoningen om zo woonkwaliteit en de ruimtelijke inpasbaarheid te verhogen.

Dit proefproject was een samenwerking tussen: