regiowerven klimaat

regiowerf patrimonium, warmte en energiedelen

De werf patrimonium, warmte en energiedelen is gericht op het bieden van ondersteuning in de omslag van fossiel naar hernieuwbaar energieverbruik. Het publiek gebouwenpatrimonium is hierbij een aanzienlijke uitdaging voor gemeenten in de Kempen maar biedt evenzeer in veel gevallen een hefboom om energievragers in de omgeving mee te ondersteunen in een omslag naar hernieuwbaar energieverbruik. 

De regiowerf omvat drie onderdelen met sterke onderlinge linken. Een gemeente kan op maat bepalen wat bij de huidige noden aansluit.

IOK blijft zich maximaal inzetten om naar voorbeeld van de voorgaande jaren (met opeenvolgende EFRO-subsidieprojecten onder de noemer Warmtemakelaar en Stroommakelaar Kempen) subsidiemiddelen te betrekken om dit aanbod te ondersteunen. 

Warmte
Voor de activiteiten rond warmte is enerzijds een stevige technische bagage gecombineerd met ervaring inzake de werking van lokale besturen vereist, alsook ervaren juridische kennis teneinde steekvaste procedures en overeenkomsten te realiseren. IOK beschikt binnen het klimaatteam over ervaren personeel inzake warmte. Deze medewerkers hebben naast technische kennis allen ervaring in procesbegeleiding, intermediair tussen het lokaal bestuur en externe partijen; in beleidsadvisering in de context van warmtedossiers en gemeentelijk patrimonium, projectleiderschap en kennisdeling. Maar ook medewerkers van de juridische dienst specialiseerden zich ondertussen in overheidsopdrachten, contracten en verbintenissen in de specifieke context van energie, energieregelgeving…

Vanwege de hoge en zeer specifieke techniciteit van de materie werd deze IOK-expertise bovendien aangevuld met externe expertisebureaus warmte, aangesteld via een raamcontract technische expertise warmte én een raamcontract juridische ondersteuning warmte. Inzake warmtebeleid kan IOK in-house of met aanvullende externe expertise ondersteuning bieden met betrekking tot: 

warmteplan  
De Europese richtlijn energie-efficiëntie stelt dat gemeenten en steden vanaf 45.000 inwoners verplicht zijn om een warmteplan op te maken om de transitie naar fossielvrije verwarming en koeling in 2050 voor te bereiden. Deze verplichting zal omgezet worden via Vlaamse regelgeving. Gemeenten kunnen beroep doen op IOK om te voldoen aan deze wettelijke verplichting.

Voor gemeenten kleiner dan 45.000 inwoners is een warmteplan vooralsnog geen verplichting. IOK heeft een aangepaste methodiek uitgewerkt voor kleinere gemeenten die inmiddels overgenomen en gevalideerd is door VVSG. IOK kan lokale  besturen begeleiden bij de opmaak van een warmteplan op maat. 

warmtezoneringskaart  
De opmaak van een warmtezonering geeft gemeenten inzicht welk beleid waar wenselijk is om de transitie van fossiele verwarming en koeling naar hernieuwbaar te realiseren, hetzij via collectieve systemen zoals warmtenetten, hetzij via individuele systemen. Op Vlaams niveau is de inspiratiekaart warmtezonering beschikbaar. Deze kan vertaald worden naar de lokale context waarbij gebiedsgericht zowel de warmtevraag en koelbehoeften in beeld gebracht worden, als de potentiële hernieuwbare bronnen. Deze zonering kan dan dienen als robuuste opstap naar een lokaal warmteplan of inzicht geven waar warmteclusteranalyse voor collectieve warmteprojecten zinvol is. 

technisch-economische warmteclusteranalyse
Een screening van het bebouwd weefsel kan leiden tot het identificeren van potentiële warmteclusters waarvoor het zinvol is een collectieve aanpak van verwarming en koeling in de toekomst te onderzoeken. Vaak speelt gemeentelijk patrimonium met een grote warmte- en/of koelvraag hier een hefboomrol, maar ook private ontwikkelingen bieden kansen voor de omgeving. Voor dergelijke potentiële clusters geeft een TCO-analyse op clusterniveau inzicht of een collectieve aanpak in de shift naar hernieuwbaar effectief een lagere maatschappelijke kost heeft dan een individuele aanpak per gebouw. Voor haalbare en kansrijke warmtecluster kan dan gemotiveerd de stap naar een effectief warmteproject gezet worden. 

proactieve regisseursrol i.f.v. nieuwe warmteprojecten (zowel privaat als publiek)  
Wanneer een gemeente zicht heeft op mogelijkheden rond collectieve warmte is het een cruciale rol van de gemeente als regisseur om de realisatie van potentiële collectieve oplossingen doordacht te sturen. Momenteel voorzien projecten in de toepassing van hernieuwbare energie vaak op eigen maat. Individuele clusters of projecten anticiperen daarbij niet op de optimale uitrol en groei van collectieve oplossingen. Indien gemeenten hier niet proactief bijsturen, vinden onomkeerbare lock-ins plaats. 

Ongestuurd boringen laten plaatsvinden kan naast suboptimale benutting van het potentieel ook leiden tot vermijdbare ondergrondse interferentie tussen de boringen en toepassingen, soms met de fysieke onmogelijkheid tot gevolg om de ondergrond in de betrokken omgeving nog verder te benutten. Optimaal gebruik van de ondergrond vereist naast oordeelkundige plaatsing van de bronnen ook een geoptimaliseerde dimensionering ervan. 

Dus is sturing nodig om projecten hierop bij te kunnen sturen richting optimale groei van collectieve hernieuwbare warmte. IOK kan ondersteuning bieden bij de uitdagingen die hierbij komen kijken in het omgevingsvergunningenbeleid (zie verder).

trajectbegeleiding collectieve warmteprojecten (projectrealisatie)  
In een beperkt gereguleerde marktomgeving inzake warmte ligt de rolverdeling voor collectieve warmteprojecten vaak nog open. Hierdoor is een belangrijke proactieve regierol weggelegd voor de lokale besturen die het warmtebeleid ten uitvoer willen brengen in concrete warmteprojecten. IOK en partners kunnen gemeenten bijstaan in het opnemen van deze regierol. Dit omvat evenzeer het bijstaan van de gemeenten in het opzetten van dergelijke projecten, het ter beschikking stellen van de benodigde technische expertise en als juridische ondersteuning die benodigd is bij het voeren van een procedure.

begeleiding interne organisatie gemeentelijke administraties i.f.v. warmtetransitie 
Implementatie van warmte in het lokale beleid vereist de inbedding ervan in de interne organisatie binnen het lokaal bestuur. Het verankeren van dit beleid over de beleidsdomeinen heen is van belang voor het lokaal bestuur om een regisseursrol te kunnen opnemen en het warmtebeleid vorm te geven. Verschillende diensten hebben hierbij een rol te spelen: technische dienst (afstemmen van toekomstige infrastructuurwerken in de buurt van een warmtecluster), patrimoniumdienst (implementatie in eigen gebouwen als hefboom), dienst omgeving (het sturen van private ontwikkelingen). IOK kan de gemeentelijke administratie hierin ondersteunen. 

eerstelijns procesregie  
Het integreren van warmtebeleid binnen het lokaal bestuur en het opnemen van een regisseursrol is een zeer intensief traject voor de gemeentelijke organisatie. Voor grotere steden en gemeenten biedt dit kansen voor het inzetten van een warmteregisseur maar dit is voor kleinere gemeenten niet evident. IOK kan dit proces tijdelijk of deels structureel mee in handen nemen. Dit kan ter vervanging van een lokale ambtenaar in geval van afwezigheid of als tijdelijke ondersteuning bij het voeren van een procedure. 

ondersteuning omgevingsvergunningenbeleid inzake warmteaspecten (aanvullend op ARK)  
Een optimale inzet van hernieuwbare energie is ook aan de orde bij op private ontwikkelingen. Ook hier is het wenselijk dat de concrete warmtevoorziening optimaal wordt uitgewerkt met het oog op energie-efficiëntie, optimale benutting van het potentieel van de ondergrond, e.d. alsook op eventuele latere inkoppeling in een ruimer collectief verhaal. 

De gemeente heeft hier impact op via het omgevingsvergunningenbeleid. Gezien dit voor vele betrokken administraties een nieuwe materie is, kan IOK de expertise aanbieden  om deskundig het gesprek met private ontwikkelaars aan te kunnen gaan, alsook concrete omgevingsvergunningendossiers hierop te beoordelen en te adviseren. 

De inzet van specifieke juridische instrumenten zoals de opmaak van een verordening, de integratie in een bouwcode, het opmaken van draaiboeken e.d. kan bovendien aangewezen zijn als kader voor dit vergunningenbeleid. IOK kan gemeenten ondersteunen om dit op maat te implementeren voortbouwend op de modeldocumenten die aangereikt worden vanuit Atelier Ruimte Kempen. 

ondersteuning subsidieaanvragen  
Voor de realisatie van hernieuwbare warmte-projecten zijn subsidiemiddelen ter beschikking (call groene warmte,…). Gemeenten kunnen ondersteuning krijgen bij de opmaak van subsidiedossiers: projectdefinities, vooraanmeldingen, subsidieaanvragen… 

patrimonium en energiedelen
In kader van dit onderdeel van deze regiowerf kan IOK in-house, waar nodig aangevuld met externe expertise ondersteuning bieden in onder meer ondersteunde elementen. Daarnaast kan uiteraard steeds op maat mee nagedacht worden over specifieke probleemstellingen of vragen. Ook wanneer de gemeente een opdracht wenst juist te besteden aan een marktspeler kan IOK desgewenst ondersteuning bieden om de juiste partij(en) te vinden en fungeren als gemeentelijke sparring partner.

patrimoniumlijst en open data verplichting
Het opmaken van een basis patrimoniumlijst met een basis overzicht van komende verplichtingen voor het gebouwenpatrimonium op vlak van energieverbruik en energie-efficiëntie. De basislijst wordt opgemaakt om zo’n manier dat het lokaal bestuur via deze weg ook kan voldoen aan de open data verplichting.  

basismonitoring - rationalisering energieverbruik
Op basis van monitoringsgegevens de grootste anomalieën in beeld brengen en snel in kaart brengen. Dit kan los staan van verdere acties of dienen als tussenstap naar slimme sturing en optimalisatie productie en verbruik hernieuwbare energie.

optimalisatie energieverbruik en slimme sturing
Optimalisatie energieverbruik en slimme sturing als vervolgstap op basismonitoring. Door middel van een energiemanagementsysteem of een gebouwbeheersysteem wordt de stap gezet om energie niet alleen te monitoren maar ook slim aan te sturen in functie van de fluctuerende marktprijzen of zelfconsumptie van zonne-energie. 

quick scan energieverbruik/patrimonium 
Snelle screening van een selectie van gebouwen of één gebouw om zicht te krijgen op het huidig energieverbruik van het gebouw en een benchmark tegenover gelijkaardige gebouwen. 

begeleiding en advies hernieuwbare energieprojecten
IOK kan begeleiding op maat bieden voor innovatieve hernieuwbare energieprojecten en ondersteuning bij de uitwerking eventueel via ondersteuning van een 3e partij indien gespecialiseerde kennis vereist is.

energiedelen
Bij een mismatch tussen productie en consumptie van stroom op één site onderzoeken we alternatieven om de economische rendabiliteit te verbeteren. Indien het wettelijk kader rond energiedelen gunstiger zou worden bekijken we dit mee als optie naar andere voorstellen. 

vastgoedplanning
Begeleiding in vastgoedplanning: IOK kan ondersteuning bieden in de begeleiding van een vastgoedplan in verschillende rollen. Dit kan in de vorm van tijdelijke 1e-lijnsondersteuning tot volledige procesregie met oog op een klimaatneutraal vastgoed naar 2050 toe. 

behoefte-gebruiksanalyse gebouwen
Het opmaken van een behoefteanalyse voor het juiste gebouw op de juiste plaats kan dienen als onderdeel van een vastgoedplan of als een voortraject hiervan. Ook een analyse en optimalisatie van het gebruik van gebouwen hangt hiermee samen.

financiële analyses vastgoed
de omslag van fossiel naar hernieuwbaar energieverbruik zal grote investeringen vragen maar evenzeer mogelijke terugverdieneffecten door een reductie in verbruikskosten. IOK kan de gemeente ondersteunen in het vinden van de juiste partijen voor een grondige financiële analyse om deze kosten optimaal te spreiden naar 2050 toe. 

bouwtechnische analyse/stabiliteit
IOK kan de gemeente begeleiden in contact met gespecialiseerde partijen ter aanvulling van de eigen expertise in analyses rond bouwtechnische en stabiliteitsvraagstukken.
 

regiowerf ontharding en vergroening

De Kempen heeft een onthardingsopgave die onderdeel is van de uitdaging om het wonen en werken in de Kempen aantrekkelijker te maken en de Kempen weerbaarder te maken tegen de klimaatverstoring. IOK schakelt een onthardingsmakelaar in, met als opdracht gemeenten te ondersteunen bij het opzetten van een performant onthardingstraject, hen daarbij te inspireren inzake een concrete, klimaatrobuuste aanpak en hen bij voorkeur toe te leiden naar Europese en Vlaamse subsidies voor financiering van de investeringen. IOK biedt een ondersteuningspakket op maat van de gemeente om samen onthardingsideeën in uitvoering te brengen:

Tuinstraten
Het klimaatteam ondersteunt gemeenten bij het opzetten van een tuinstratentraject om inwoners aan te moedigen hun straten en voortuinen samen te vergroenen. Dit kan bijvoorbeeld door geveltuinen aan te leggen, laanbomen te planten of bestaande plantvakken te verbeteren. Buren gaan samen aan de slag om hun straat om te vormen tot een levendige en groene tuinstraat, met begeleiding van een externe partner. Deze partner fungeert als schakel tussen de straatbewoners en de gemeente. IOK speelt een centrale en verbindende rol in dit proces door straten, partners en gemeenten samen te brengen en een tuinstraten-community te creëren. We bieden de volgende trajecten aan:

• Participatietraject tuinstraten: inwoners kunnen zelf hun straat kandidaat stellen, of de gemeente kan een straat selecteren voor deelname.
• Participatietraject tuinstraten gekoppeld aan heraanleg: bij een geplande heraanleg van een straat kan een tuinstratentraject worden geïntegreerd. Zo worden inwoners betrokken bij de heraanleg van hun straat en worden ook op privaat terrein acties rond vergroening en ontharding gestimuleerd, wat zorgt voor meer draagvlak en betrokkenheid.

masterplan ontharding
Hoe de onthardingsopgave in jouw gemeente kostenefficiënt realiseren? IOK coördineert een intern proces dat eind 2025 resulteert in een ambitieus uitvoeringsprogramma van impactvolle onthardingsprojecten op publiek domein, onderdeel van de gemeentelijke meerjarenplanning 2026-2031.

campagne ‘opruimkaart’
Kempenaars kunnen voorstellen indienen om het openbaar domein verder te ontharden. Gecoördineerd door IOK lanceren Kempense gemeenten een oproep aan de bevolking om onthardingssuggesties op publiek domein in te dienen. De betrokken gemeenten engageren zich om elk minstens 1 van de ontvangen suggesties effectief te realiseren. Deze bottom-up aanpak creëert draagvlak en daadkracht rond ontharding en klimaatadaptatie.

campagne ‘water zoekt voortuin’
Campagne die burgers inspireert om van de (nutteloze) voortuin een waardevolle infiltratietuin te maken. Er zijn duizenden huizen met een grote voortuin én een regenpijp aan de voorgevel die het regenwater van het dak aan de straatkant rechtstreeks afwatert naar de (gescheiden) riolering. Met een eenvoudige en goedkope ingreep kan dat water (deels) infiltreren in de voortuin. Een Kempenbrede campagne zet deze ingreep in de kijker en biedt ondersteuning aan inwoners die met hun voortuin aan de slag gaan.

Voorbereiden van subsidiedossiers voor investeringsprojecten ontharding

Delen van goede voorbeelden en ervaringen via netwerken van IOK en Atelier Ruimte Kempen
 

regiowerf participatie

De gemeente kan beroep doen op ondersteuning en expertise van IOK en partners bij het betrekken van burgers bij het lokaal klimaatbeleid.

Klimaatmakers
Ondersteuning bij het opzetten van een Klimaatmakers-traject: een (digitaal) participatietraject om inwoners te betrekken bij het gemeentelijk klimaatbeleid en te stimuleren om mee concrete klimaatacties (het opstarten van een lokale autodeelgroep, de aanleg van een samentuin, zonnedelen met buren…) uit te voeren. De ondersteuning bestaat uit trajectbegeleiding en (optioneel) de inzet van een digitaal participatieplatform. 

inschakelen (digitale) actiebooster
Methodiek om samen met burgers klimaatactie te concretiseren en uit te voeren . De ondersteuning is maatwerk: indien gewenst, kan de gemeente trajectbegeleiding of een digitaal participatieplatform inschakelen. De actiebooster kan worden ingezet als vervolgtraject op Klimaatmakers of ter ondersteuning van een burgerinitiatief.  

klimaattafels
Ondersteuning bij het opzetten van een participatietraject rond klimaat met burgers op wijkniveau: tijdens een klimaattafel worden burgers geïnformeerd over wat ze zelf kunnen doen op vlak van klimaat (renovatie, aanplant van bomen opvangen van hemelwater, autodelen…) en welke ondersteuning beschikbaar is. Daarnaast kan optioneel worden nagedacht over een wijktransformatie. De ondersteuning is maatwerk: het aanreiken van de juiste methodiek, inschakelen externe trajectbegeleiding, inschakelen digitaal participatieplatform.  
Participatietrajecten op maat
Ondersteuning bij het opzetten van allerhande (digitale) participatietrajecten rond klimaat waar burgers bij betrokken worden. Afhankelijk van de vraag, wordt een aanbod op maat uitgewerkt. Enkele voorbeelden: werking duurzaamheidsraad optimaliseren, autodeelgroep burgers helpen opzetten, burgerbevraging bomenplan, organiseren burgerjury wedstrijd voortuinen… 

burgerbudget/ klimaatfonds
Ondersteuning bij het opzetten van een burgerbudget (niveau gemeente) of klimaatfonds (niveau regio). Via het budget/ fonds kunnen burgers financiering aanvragen om een klimaatactie in hun buurt te realiseren. Via deze financiële incentive, kan er versneld worden overgegaan tot realisaties.