mobiliteit

quick wins voor fietsers

Ongeveer de helft van onze verplaatsingen is minder dan 5 km. Hier ligt dus een groot potentieel om inwoners te verleiden om de fiets te gebruiken. Grote infrastructuurprojecten, zoals fietspaden, nemen vaak 10 tot 20 jaar in beslag. Deze verdienen voldoende aandacht om het project binnen afzienbare tijd te realiseren. Parallel nadenken over quick wins zal ook zeker zijn vruchten afwerpen. Wat kan er op zeer korte termijn al gebeuren om het voor fietsers veiliger en comfortabeler te maken?

Fietsnetwerk veiliger en comfortabeler via quick wins
Het fietsnetwerk wordt in kaart gebracht en prioritaire fietsroutes worden geselecteerd. Er is bijvoorbeeld bijzondere aandacht voor verbindingen van woonkernen met attractiepolen (bv. scholen, sportinfra, bib, dienstencentrum, winkel, tewerkstellingsclusters…). Tijdens een plaatsbezoek met de fiets worden onveilige en comfortabele situaties in kaart en beeld gebracht. Daarna worden quick win maatregelen uitgewerkt die de veiligheid en het comfort van fietsers verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan paaltjes verwijderen of verplaatsen, drempels wegwerken door bv. boordstenen (plaatselijk) te verlagen, circulatiemaatregelen op grote parkeerterreinen die ook op een fietsroute liggen, haakse parkeerplekken omvormen naar langsparkeren…

Fietsparkeren upgraden
Eens op je bestemming wil je je fiets veilig kunnen parkeren en op slot kunnen doen. Investeren in fietsparkeerinfrastructuur kan fietsers verleiden om ook met hun duurdere (e-)bike hun verplaatsing te maken. Het huidige fietsparkeeraanbod wordt in kaart gebracht. Naast de locaties en de capaciteit wordt ook de kwaliteit geïnventariseerd. Daarna wordt een maatregelenprogramma uitgewerkt dat focust op:

• locaties van fietsenstallingen: bv. gericht inzetten op overkapte stallingen (bv. belangrijke bushaltes (en Hoppins) en attractiepolen (bv. sporthal)) en gespreide clusters van enkele fietsbeugels i.f.v. handel en horeca
• kwaliteitsupgrade: van wielbuigers naar fietsbeugels met voldoende tussenruimte 
• capaciteit: voldoende grote stalling, ook voor buitenmaatse fietsen (bv. bakfiets). Een fietsparkeeronderzoek kan dit verder objectiveren.

toegankelijke Hoppinpunten en haltes

Sinds 2019 maakt de Vlaamse overheid haar hernieuwde mobiliteitsvisie concreet via het decreet basisbereikbaarheid. Centraal hierin staat combimobiliteit, dit is het combineren van verschillende vervoermiddelen om je bestemming te bereiken. Hoppinpunten vormen de verknopingspunten die de overstap tussen de trein, bus, fiets, deelsystemen en flexvervoer helpen mogelijk te maken.

De Hoppinpunten kregen eigen typologieën in functie van hun rol en ligging binnen het netwerk. Die typologie (bv. randstedelijk regionaal hoppinpunt of landelijk buurthoppinpunt) bepaalt het aanbod dat de reiziger terugvindt aan het Hoppinpunt (bv. busaanbod, fietsenstalling, deelfietsen, sanitair, pakketautomaat…).

Het Masterplan Toegankelijkheid bepaalt op haar beurt dat alle Hoppinpunten en 50% van de overige haltes uit het kernnet en aanvullend net aan de toegankelijkheidseisen moeten voldoen tegen 2030.

Dit alles maakt dat vele openbaarvervoerhaltes binnen de Kempen heringericht zullen moeten worden. Een halte is echter geen alleenstaand eiland. Bij herinrichting kan dan ook van de gelegenheid gebruik gemaakt worden om ook de infrastructuur in de omgeving aan te passen. Denk aan de aanleg van fietsinfrastructuur of het ontharden en vergroenen van de omgeving. Het realiseren van een Hoppinpunt houdt dan ook veel meer in dan het ‘eenvoudig’ verhogen van de bushalte. Er moet rekening gehouden worden met het programma van eisen, de regels uit de hoppinwijzer, de diverse vademeca en de toegankelijkheidseisen. De combinatie van al die eisen maakt – zeker in kernen – dat diverse scenario’s onderzocht moeten worden om alles in de beperkt beschikbare ruimte te passen.

IOK kan een lokaal bestuur daarbij van ‘a tot z’ ontzorgen vanaf de opmetingen en het ruimtelijk ontwerp, via een technisch ontwerp, aanbesteding en omgevingsvergunningsaanvraag tot de opvolging van de werken en de subsidieaanvraag.

levende schoolomgevingen en veilig schoolroutes

In het kader van het actieplan van de Vervoerregio Kempen werkte IOK in 2024 een traject uit omtrent veilige schoolomgevingen en -schoolroutes. IOK wil hiermee samen met geïnteresseerde gemeenten via een in-housedienstverlening ‘hands on’ aan de slag gaan:

• We begeleiden een traject van opeenvolgende workshops rond concrete cases die stapsgewijs worden uitgewerkt onder begeleiding van IOK-experten (mobiliteit & ontwerpers).
• De cases worden systematisch ‘in groep’ besproken, zodat iedere gemeente klankbord en inspirator is voor de andere gemeente. 

In de begeleiding en inbreng van expertise kan IOK concreet ondersteunen in:

• inventarisatie van de wensen van de actoren
  • Samen met het gemeentebestuur, het schoolbestuur, de leerlingen, de ouderraad,            de politie, de buitenschoolse kinderopvang, omwonenden… wordt zo gezocht naar opportuniteiten voor een veiligere schoolomgeving en veiligere schoolroutes.
• inventariseren van knelpunten en potenties m.b.t. verkeersveiligheid, fietscomfort en toegankelijkheid
• formuleren van quick wins om de school- en sportomgevingen veiliger te maken
• formuleren van quick wins op school(fiets)routes
• ontwerpend onderzoek naar de schoolomgevingen, waar verder doorgedacht wordt op de geformuleerde quick wins
  • Het openbaar domein voor de school kan op termijn mogelijk evolueren naar een autovrij ontmoetingsplein met ruimte voor spel, wachtfaciliteiten, ontharding, wateropvang en hemelinfiltratie. 
  • Loop-, fiets- en autorijroutes, die vanuit de omliggende woonwijken in kaart gebracht worden, kunnen mogelijk ontvlochten worden.
  • Trage verbindingen op schoolroutes kunnen mogelijk gekoppeld worden aan bestaande groene pleintjes en groenvoorzieningen.
  • …

parkeren als sleutel tot modal shift

Met het parkeerbeleid heeft de gemeente een zeer belangrijke sleutel tot de realisatie van een duurzame toekomst in handen. Wanneer inwoners, werknemers of bezoekers weten dat er een zeer ruim parkeeraanbod is in de kern, is de keuze voor de auto vaak snel gemaakt. Omgekeerd werpt het ontbreken van degelijke fietsenstallingen een extra barrière op voor de modal shift richting fiets. Een gemeente die écht werk wenst te maken van een modal shift, moet bereid zijn om kritisch stil te staan bij haar parkeerbeleid. 

Een duurzaam parkeerbeleid omvat verschillende facetten. Zo houdt het rekening met:

• de diverse vervoermiddelen die een ‘parkeervraag’ hebben (fiets, auto en vracht)
• de diverse noden gekoppeld aan parkeerplaatsen, bijvoorbeeld door met diverse parkeerregimes te werken (bv. kortparkeren of blauwe zones in de kern versus onbeperkt parkeren in woonwijken)
• evoluties in het mobiliteitslandschap: concreet dient op strategische locaties parkeerplaats of stalling voorzien te worden voor deelwagens en -fietsen. De transitie van wagens met verbrandingsmotoren naar elektrische wagens dwingt een gemeentebestuur er ook toe na te denken waar het (rekening houdend met de Vlaamse regelgeving hierrond) best publieke laadpalen aanbiedt en welk type het aanbiedt (normaal laden versus snelladen).
• de mogelijkheden voor dubbelgebruik: moet voor elke functie apart parkeerplaats voorzien worden of kan éénzelfde parkeerterrein op verschillende tijdstippen door verschillende doelgroepen gebruikt worden (bv. parking supermarkt wordt na de openingsuren gebruikt door bezoekers van een sporthal, verenigingen…)?
• de wisselwerking tussen publiek en privaat parkeren: welke mobiliteitseisen legt de gemeente via haar verordeningen op aan nieuwe ontwikkelingen? Wat is het gevolg daarvan op de parkeervraag in het publieke domein? Zijn er kansen om een bijkomend aanbod aan deelmobiliteit te koppelen aan nieuwe ontwikkelingen, waardoor het aanbod lokaal kan toenemen en de parkeerdruk kan afnemen?
• …

Werken rond parkeren betekent werken in de publieke ruimte. Door vraag en aanbod in kaart te brengen en waar nodig bij te sturen kunnen zo ook onthardings- en vergroeningskansen ontstaan.

IOK kan lokale besturen ondersteunen door parkeeronderzoek uit te voeren en de gemeente te ondersteunen in het proces dat leidt tot een nieuwe duurzame en multimodale parkeervisie.
 

herinrichting (centrum)straten

centrumstraten
Vlaamse dorpskernen worden vaak gekenmerkt door krappe centrumstraten waar vele mobiliteitsvormen samen komen. Het is ook de plek waar ontmoeten, handel en horeca centraal staat. Een toegankelijk, veilig en aangenaam centrum is een essentieel ingrediënt voor een levendige woonomgeving. Door de krappe dwarsprofielen is een en-en-en beleid niet haalbaar waardoor er keuzes dienen gemaakt te worden. Aan de hand van verkeersonderzoek (bv. parkeeronderzoek, herkomst-bestemmingsonderzoek, snelheidsmetingen…) kunnen deze keuzes objectief worden onderbouwd en geëvalueerd. De integrale aanpak is essentieel om de samenhang van het gehele mobiliteitssysteem te begrijpen en toekomstbestendige beleidskeuzes te maken. Samen komen we tot nieuwe inrichtingsprincipes (bv. fietspaden), eventueel aangevuld met circulatiemaatregelen, een tonnagebeperking, een snelheidsplan en een parkeervisie met parkeerpockets in de verschillende windrichtingen.

fietsinfrastructuur
Om meer mensen te verleiden om de fiets te gebruiken en de veiligheid van fietsers te verbeteren, wordt volop ingezet op de (her)aanleg van fietsinfrastructuur. Zowel binnen woonkernen, als op verbindingswegen en in bedrijventerreinen. IOK kan een lokaal bestuur van ‘a tot z’ ontzorgen vanaf de opmetingen en het ruimtelijk ontwerp, via een technisch ontwerp, aanbesteding en omgevingsvergunningsaanvraag tot de opvolging van de werken en de subsidieaanvraag. Zo maken we samen de Kempen fietsvriendelijker en veiliger.

oude verkavelingswegen
De integrale aanpak en de  ‘a tot z’-richting van oude verkavelingswegen kan ook toegepast worden voor een toekomstbestendige herinrichting van oude verkavelingswegen. De komende jaren staan in veel van die ‘jaren 1970-1980’-straten verbeterings- en aanpassingswerken op de planning (bv. vernieuwen riolering). Deze werken kunnen worden aangegrepen om klassieke verkavelingen te ontharden, vergroenen en verblauwen. Dat alles geeft ook de kans om anders met de mobiliteit om te gaan. (De inspiratiegids ‘Leve(n)de straat’, die IOK samen met de gemeente Vorselaar opmaakte, deelt alvast een aantal ervaringen hieromtrent.)
 

mobiliteitsverordening om duurzame mobiliteit te verankeren bij nieuwe ontwikkelingen

Recente evoluties in het mobiliteitsbeleid, met o.a. toenemende aandacht voor elektrisch rijden en laden en deelmobiliteit, en voortschrijdende inzichten rond verdichtingsstrategieën en woonontwikkelingen maken dat  veel bestaande parkeerverordeningen of toegepaste parkeernormen aan een update toe zijn.

In een traject op basis van workshops begeleidt IOK de gemeente om van een ‘starre’ parkeerverordening te evolueren naar een gepaste mobiliteitsverordening ‘op maat’ van de specifieke context in de gemeente. In deze begeleiding betrekken we de verschillende relevante diensten: o.a. de mobiliteitsambtenaar, stedenbouwkundig ambtenaar, klimaatambtenaar en dienst ondernemen zitten samen aan tafel om elke invalshoek aan bod te laten komen. Er wordt ruimte voorzien om bepalingen uit de mobiliteitsverordening te ‘testen’ op bestaande vergunningsaanvragen.

In het begeleidingstraject zoeken we samen naar een antwoord op o.a. volgende vragen:

• Wat mogen we verwachten van een verordening? Hoe verhoudt deze tot ander ‘flankerend beleid’?
• Welke kwalitatieve aspecten van fiets- en autostallen moeten gegarandeerd voorzien worden?
• Hoe maken we parkeernormen, flexibel gedifferentieerd en gebiedsgericht? Hoe zit dat voor woonfuncties en niet-woonfuncties? 
• Hoe kunnen we afwijkingsmogelijkheden voorzien zonder dat de kwaliteit van het project hier onder leidt?
• Hoe kunnen we flexibel inzetten op deelmobiliteit en hoe verzeker je als gemeente de duurzame regie van deelmobiliteit op lange termijn?
• Hoe gaan we om met ondergronds parkeren?
• Welke specifieke bepalingen rond o.a. laadinfrastructuur, postbedeling en afvalophaling zijn noodzakelijk bij grootschalige projecten?
   

gerichte projecten in subgebieden om het regionaal mobiliteitsplan concreet te maken op het terrein

Waar de vorige legislatuur degene was om de plannen op te maken in de Vervoerregio Kempen, is vanaf 2025 de legislatuur aangebroken die het plan naar actie zal moeten omzetten.

Binnen het regionaal mobiliteitsplan van de Vervoerregio Kempen zijn diverse acties opgelijst die vanaf 2025 verder concreet vorm zullen moeten krijgen. Intrinsiek aan het idee achter de vervoerregio is dat daarbij samenwerking over gemeentegrenzen heen nodig zal zijn. Als intercommunale voor de Kempen is IOK ideaal geplaatst om (groepen) van gemeenten te ondersteunen in het doorvertalen van de regionale – eerder algemeen verwoorde – acties naar concrete acties op maat van het specifieke lokale bestuur en haar buurgemeenten. Ook bij het praktische implementatieproces kunnen gemeenten een beroep doen op IOK.

Waar het opvolgen van het totstandkomingsproces van het regionaal mobiliteitsplan nog in het belang van de gehele regio was - via de algemene werkingsmiddelen van IOK - gaat de overstap naar de actiefase ook gepaard met een ondersteuning vanuit IOK via in-housedienstverlening.
 

verkeersonderzoek

Verkeersonderzoek is het proces van het in kaart brengen van verkeerssituaties door middel van metingen, tellingen, enquêtes en observaties. Het doel is om inzicht te krijgen in verkeersstromen, verkeersveiligheid en het gedrag van weggebruiker. Deze informatie kan gebruikt worden om mobiliteitsbeleid vorm te geven, te monitoren en bij te sturen, en om concrete mobiliteitsmaatregelen te kunnen uitwerken. 

De mobiliteitsexperten van IOK kunnen worden ingeschakeld dergelijk onderzoek uit te voeren voor een brede waaier aan mobiliteitsgerelateerde thema’s zoals:

• simulaties van circulatievarianten: scenario’s, analyses, rapporteren en interpreteren
• intensiteitstellingen: dataverwerking, interpreteren en rapporteren
• herkomst-bestemmingsonderzoek: interpreteren en rapporteren
• parkeeronderzoek: voorbereiden, uitvoeren, rapporteren en interpreteren
• evaluatie van maatregelen m.b.v. voor- en nametingen: voorstel onderzoeksmethoden, voorbereiden, aangeleverde resultaten interpreteren en rapporteren
• …